IFRS 16 – Leases अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय प्रतिवेदन मानक (International Financial Reporting Standards – IFRS) अन्तर्गत लिजसम्बन्धी एक महत्वपूर्ण मानक हो, जसले जनवरी १, २०१९ देखि कार्यान्वयन भएको हो। यसले लिजको वित्तीय रिपोर्टिङलाई सुधार गर्ने उद्देश्य राख्छ, विशेष गरी लिज लिने पक्ष (lessee) को हिसाबले।
IFRS 16 को प्रमुख विशेषताहरू
लिजको परिभाषा: IFRS 16 अनुसार, यदि कुनै सम्झौताले सम्पत्तिको प्रयोग गर्ने अधिकार हस्तान्तरण गर्छ भने, त्यो लिज मानिन्छ।
Lessee (लिज लिने पक्ष) को लेखांकन उपचार:
पहिले IAS 17 अन्तर्गत लिजलाई दुई प्रकारमा वर्गीकरण गरिन्थ्यो: Operating Lease र Finance Lease।
IFRS 16 अन्तर्गत, सबै प्रकारका लिजहरूलाई Right-of-Use Asset (ROU Asset) र Lease Liability को रूपमा लिने गरिन्छ।
यसको अर्थ, लिज लिने पक्षले सम्पत्तिलाई आफ्नो वित्तीय विवरणमा Asset (ROU) र Liability को रूपमा देखाउनु पर्छ।
- Lessor (लिज दिने पक्ष) को लेखांकन उपचार:
लिज दिने पक्षका लागि IAS 17 मा भएको व्यवस्था जस्तै Operating Lease र Finance Lease को विभाजन कायम नै रहन्छ।
- पहिचान गरिने प्रमुख वित्तीय प्रभावहरू:
कम्पनीहरूको वित्तीय विवरणमा EBITDA (Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization) बढ्नेछ, किनभने पहिले Operating Lease Expense को रूपमा देखाइने खर्च अब Depreciation र Interest Expense को रूपमा देखाइन्छ।
Balance Sheet मा Assets (Right-of-Use Asset) र Liabilities (Lease Liability) बढ्नेछ।
नगद प्रवाह विवरण (Cash Flow Statement) मा लिज भुक्तानीहरू Financing Activities अन्तर्गत देखाइनेछ, जसले Operating Cash Flow सुधार गर्नेछ।
- छोटकरी अवधिका लिज (Short-Term Leases) र साना सम्पत्तिहरू (Low-Value Assets):
१२ महिनाभन्दा कम अवधिका लिजहरूलाई ROU Asset वा Lease Liability मा मान्यता दिनु आवश्यक छैन।
साना मूल्यका सम्पत्तिहरू (जस्तै कम्प्युटर, साना फर्निचर) लाई पनि सोही प्रकारले लिज हिसाब राख्न नपर्ने सुविधा दिइएको छ।
IFRS 16 को प्रभावहरू
व्यापारिक क्षेत्रहरू: बैंक, खुद्रा व्यवसाय (retail), उड्डयन (aviation), टेलिकम जस्ता उद्योगहरूमा ठूलो प्रभाव पर्छ, किनभने यी क्षेत्रमा लिज प्रयोग व्यापक छ।
लेखांकन पारदर्शिता: अब कम्पनीहरूले लिजलाई वित्तीय विवरणमा स्पष्ट रूपमा देखाउनु पर्छ, जसले पारदर्शिता बढाउँछ।
लगानीकर्ताहरूको प्रभाव: कम्पनीहरूको वित्तीय सूचकहरू (जस्तै Debt-to-Equity Ratio, EBITDA) परिवर्तन हुनसक्छ, जसले लगानीकर्ताको धारणा बदल्न सक्छ।
निष्कर्ष
IFRS 16 ले वित्तीय विवरणमा लिजलाई कसरी मान्यता दिने, मापन गर्ने, खुलासा गर्ने र प्रस्तुतीकरण गर्ने भन्ने स्पष्ट निर्देश दिन्छ। यसको मुख्य उद्देश्य लिजको पारदर्शिता सुधार गर्नु, वित्तीय विवरणमा यथार्थपरक तस्वीर देखाउनु र लगानीकर्तालाई राम्रो जानकारी उपलब्ध गराउनु हो।
IFRS 16 अन्तर्गत लिज हिसाब गर्न आवश्यक प्रमुख कारकहरू
- लिज अवधि (Lease Term)
नन-क्यान्सेलेबल अवधि: न्यूनतम अवधि जसमा लिज लिने पक्ष (lessee) लिज सम्झौतामा बाँधिएको हुन्छ।
विकल्पीय नविकरण अवधि (Renewal Options): यदि लिज लिने पक्षले लिज अवधि विस्तार गर्ने सम्भावना उच्च छ।
पहिले नै अन्त्य गर्ने विकल्प (Early Termination): यदि लिज अवधिभन्दा अघि सम्झौता समाप्त गर्ने सम्भावना छ।
- लिज भुक्तानीहरू (Lease Payments)
स्थिर भुक्तानीहरू (Fixed Payments)।
परिवर्तनीय लिज भुक्तानीहरू (Variable Lease Payments) (सूचकांक वा दरमा आधारित, जस्तै मुद्रास्फीति-सम्बन्धित भाडा)।
बाँकी मूल्य ग्यारेन्टीको लागि भुक्तानी (Residual Value Guarantees)।
खरिद विकल्प (Purchase Option) यदि ग्राहकले खरिद गर्ने सम्भावना छ।
समाप्ति शुल्क (Termination Penalty) यदि सम्झौता समय अगाडि तोड्दा लाग्ने शुल्क।
- छुट दर (Discount Rate) वा वृद्धिशील उधारो दर (Incremental Borrowing Rate - IBR)
यदि लिज दिने पक्षले स्पष्ट रूपमा ब्याज दर दिएको छैन भने, लिज लिने पक्षले उधारो लिनुपर्ने सम्भावित दर प्रयोग गर्नुपर्छ।
समान सुरक्षासहित, समान अवधिको लागि, उधारो लिनुपर्ने अनुमानित ब्याज दर।
- राइट-अफ-यूज (ROU) सम्पत्ति गणना (Right-of-Use Asset Calculation)
प्रारम्भिक मान्यकरण (Initial Measurement):
लिज भुक्तानीहरूको वर्तमान मूल्य (Present Value of Lease Payments)।
प्रारम्भिक प्रत्यक्ष लागतहरू (Initial Direct Costs) (जस्तै कानुनी शुल्क, आयोग आदि)।
सम्पत्ति पुनर्स्थापन खर्च (Restoration Cost) यदि सम्झौतामा उल्लेखित छ।
पछि मापन (Subsequent Measurement):
अवमूल्यन (Depreciation) (प्रायः Straight-Line Method प्रयोग गरिन्छ)।
यदि कुनै ह्रास (Impairment) भएमा समायोजन।
- लिज दायित्व (Lease Liability) को गणना
प्रारम्भिक गणना (Initial Measurement):
लिज भुक्तानीहरूको छुट दिइएको वर्तमान मूल्य।
पछि गणना (Subsequent Measurement):
ब्याज खर्च (Interest Expense) छुट दर प्रयोग गरेर।
लिज भुक्तानीहरू लिज दायित्व घटाउन प्रयोग गरिन्छ।
- वित्तीय विवरणमा प्रभाव (Impact on Financial Statements)
ब्यालेन्स शीट (Balance Sheet):
Right-of-Use Asset र Lease Liability वित्तीय विवरणमा देखाइन्छ।
आय विवरण (Income Statement):
Depreciation Expense र Interest Expense छुट्टाछुट्टै देखाइन्छ।
नगद प्रवाह विवरण (Cash Flow Statement):
सञ्चालन नगद प्रवाह (Operating Cash Flow) बढ्छ किनभने लिज भुक्तानी अब Financing Activities मा जान्छ।
वित्तीय नगद प्रवाह (Financing Cash Flow) मा लिज भुक्तानी समावेश हुन्छ।
